EEN SYRISCHE WINTER

In de zomerse maand juli van 2010 ruil ik mijn klamme en vrije Amsterdamse zomer in voor een snikhete en grens bewakende zomerschool Arabisch in Damascus. Behalve mijn Arabische tekortkoming en mijn drang naar avontuur was de invulling van deze reis ongedefinieerd. Vanuit mijn diverse optiek startte ik deze reis van een democratisch Amsterdam naar liberaal Turkije, maakte ik een uitstap naar dubieus London om vervolgens te eindigen in conservatief Syrië.

Ummayade moskee, Damascus - 2010

De vliegreis naar het mystieke Midden-Oosten brengt mij in aanraking met een verbrijzeld Irakees gezin dat tussen Zweden en Finland leeft. Tijdens de vlucht vertelt de zichtbaar vermoeide, grijze, doch aantrekkelijke vader mij zijn verhaal. De gescheiden vader van vier dochters is duidelijk op zoek naar een balans in zijn leven. Zijn ex-vrouw, die een nieuw bestaan in Finland is begonnen vult die balans voor hem in met de overdracht van de zorg voor hun kinderen. De sympathieke, galante man reageert, bedroeft op de vraag: waarom? Zijn gevoel voor humor en de liefde voor zijn kinderen  zijn hartverwarmend. De jongste dochter van vier heeft een aandoening waardoor ze niet kan lopen. Dit weerhoudt haar er echter niet van om het middelpunt van het gezin te zijn. Het kleine wezen weet het hele gezin aan het lachen te maken en de vermoeide rimpels op vaders gezicht een andere kant op te laten trekken. Vaders kinderen zijn allemaal gezegend met een mooi uiterlijk waarbij een symmetrisch gezicht en gitzwarte lange haren zijn inbegrepen. Met hen kom ik de vlucht naar Istanboel moeiteloos door. Onderweg naar hun volgende vlucht richting Irak wordt het middelpunt weggedragen door vader, over zijn schouder zwaait ze totdat ze uit mijn gezichtsveld verdwijnt.      

In Istanboel kom ik kort in aanraking met een liberale samenleving waarin religie, tot op zekere hoogte, een rol speelt. De Hagia Sophia leert mij dat het samenkomen van twee wereldreligies op een toeristische wijze gecombineerd kan worden. De indrukwekkende Arabische letters en de heilige Maria komen onder een koepel bij elkaar. Maar hoe zit het met de bevolkingsgroepen in een samenleving waarin ‘kerk en staat’ gescheiden zijn? Op welke manieren komen zij in het dagelijks leven bij elkaar? In Istanboel word ik niet veel wijzer zodra mijn toeristenstatus bekend wordt. Mijn diep gevoelde interesse wordt hier oppervlakkig beantwoord en waar mogelijk, misbruikt voor het maken van financiële winst. Istanboel heeft mijn interesse gewekt, en met veel vraagtekens rijker zet ik mijn reis naar Syrië voort.

Mijn eerste ontmoeting met magisch Damascus brengt mij in aanraking met gesluierde vrouwen van wie enkel de sensueel opgemaakte ogen te zien zijn, die vanachter de boerka’s in mijn blote hals priemen. Damascus brengt mij in aanraking met Golf Arabische gezinnen waarbin de man vier vrouwen heeft en de, veelal Zuid-Aziatische nanny, gemoeid is met het dragen van hun nieuwe aankopen en zorg voor de kinderen. Damascus brengt mij in aanraking met het vreedzame naast elkaar bestaan van de Islam en het christendom. Er zijn evenveel kerken als moskeeën die de skyline van Damascus sieren. Tijdens mijn eerste Syrische diner in een Christelijke wijk van Damascus valt mij, behalve de hoeveelheid aan mensen, eten, muziek en dans, de onderlinge harmonie op.
De Syriërs lijken van het leven te genieten, op zijn Syrisch, wat ik vrijwel direct leer, totaal niet religieus gebonden is. Het Syrische nationalisme leeft voort wanneer een gesluierde Syrische de microfoon pakt en voor het religieus gemengde publiek een melodieus nummer ten gehore brengt. De avond wordt afgesloten met een daverend applaus. Mijn bewondering voor de Syriërs lijkt gewekt. Het idee van harmonie en samenzijn komt overeen met een verfpallet waarbij er geen grenzen voor de vele kleuren bestaan. Na afloop van deze geweldige avond lijkt het bijna verlaten restaurant mijn Syrische stilleven te hebben geschetst. Maar voor elke kunstenaar komt er een periode van verlichting. Want is het schilderij wel zo mooi als deze op het eerste gezicht lijkt te zijn?En hoe ontvangt een divers publiek zijn kunst: wie maakt de interpretatieve scheiding tussen realisme en surrealisme?


De nationalistische, levensgrote posters van de Syrische president Bashar al Assad, Syrische koelkastmagneten, vele landkaarten en vlaggen maken mij niet veel wijzer. Staande onder een van Assad’s levensgrote posters neemt mijn nieuwsgierigheid naar deze invloedrijke man toe. Ik begin mij af te vragen hoe ver zijn invloed reikt. De antwoorden blijken niet ver weg te liggen. Tijdens een klamme Arabische les zullen ze grotendeels beantwoord worden. De les krijgt een geheimzinnig en bijna riskant karakter wanneer mijn maatschappijkritische vragen resulteren in het sluiten van deuren en gordijnen.
Na een diepe zucht en krab achter zijn oor kijkt de docent mij half gefrustreerd aan en zegt: ‘Jij democratische vrouw zult niet rusten totdat je antwoorden hebt ontvangen.’ Ik knik. Het oppervlak van deze samenleving vraagt om het openen van de grote en geheimzinnige deuren die de steegjes van de Syrische Kashba’s sieren. Onderwerpen zoals de beklemmende huidige politieke sfeer, de conservatieve mentaliteit onder de bevolking, de drang naar vrijheid, politieke spanningen en corruptie worden met zweet op het voorhoofd besproken.      

Pijnlijk zijn de nieuwe ontwikkelingen onder Iraakse vluchtelingen waarbij prostitutie en criminaliteit verhitte onderwerpen zijn waaraan de Syrische overheid zich niet wil branden.
De Syrische opgetrokken wenkbrauwen die het uitspreken van mijn Marokkaanse afkomst hebben opgeleverd beginnen een betekenis te krijgen. In het Midden-Oosten blijkt de Marokkaanse prostitutie een aanhoudend probleem te zijn. Velen lijken de Marokkaanse vrouw al snel als prostituee te bestempelen, simpelweg omdat dit hetgeen is dat in een Syrisch straatje past. Basher al Assad wordt afgeschilderd als een graatloze marionet die de belofte van vrijheid, democratie en emancipatie de afgelopen tien jaar niet waar heeft kunnen maken. Terwijl zijn vrouw haute couture draagt lijkt de Syrische alledaagse vrouw gedoemd te zijn zich te voegen naar de heersende conservatieve rollenverdeling.

Na een heftige vraag en antwoord sessie van een uur komt mijn docent uit zijn roes. Terwijl hij om zich heen kijkt, de deur van het klaslokaal bijna panisch opent en weer sluit, opent hij de gordijnen om een grondige blik uit het raam te werpen. Dankbaar voor zijn antwoorden beloof ik deze met niemand in Syrië te delen. Mijn opmerking dat ik weinige ‘blauw’ in het straatbeeld zie, krijgt ineens een andere lading bij het idee dat een ieder ‘blauw’ kan zijn: de winkelier, de vriendelijke buurman of de taxi chauffeur. De Syrische samenleving lijkt beklemd onder de heersende angst dat eenieder verlinkt kan worden en op zal kunnen draaien voor een lange celstraf, mishandeling of nog veel erger: spoorloos kan verdwijnen. Mijn surrealistische Syrische stilleven wordt bitterzoet wanneer ik alle informatie probeer te verwerken.

Damascus, Syrie - 2010

 

Tijdens een reis van Syrië naar Lebanon ontpopt de Hezbollahpropaganda zich als een ware bloem. De bus richting Beiroet is gesierd met liefhebbende Hezbollah posters en Arabische propagerende citaten. Vanuit mijn westerse optiek wekt dit in de eerste instantie een argwanend en angstig gevoel op. De vriendelijke werknemers nemen dit gevoel echter snel weg en ik besluit om het gevoelsniveau van mijn medepassagiers te delen. Terwijl het buiten 45 graden is probeer ik de busreis naar Beirut rustig uit te zitten. De slaperige reis naar de Libanese grens wekt pure frustraties op wanneer we naast het gewoonlijke papierwerk als een aparte bevolkingsgroep worden onthaald. Vrouwen hebben hier namelijk een afzonderlijk loket. Mijn westerse optiek maakt plaats voor de Marokkaanse optiek waarbij ik een duidelijk verschil zie tussen beide samenlevingen. Het loket zorgt ervoor dat mijn visie van een maatschappelijk onderontwikkeld Marokko verschuift naar dat van een sociaal redelijk ontwikkeld land. Uit protest waag ik het om in de rij van de mannen te gaan staan. De kwade blikken en oplaaiende stemmen resulteren in een begeleiding naar ‘het juiste loket’.

Mijn tijd in Lebanon voedt mijn interesse naar Syrië. De sociale, economische en culturele verschillen tussen beide landen is indrukwekkend gezien hun scheiding in 1922 en officiële onafhankelijkheidsverklaring van de Fransen in 1945/1946. In tegenstelling tot Damascus siert een pro-Amerikaanse samenleving het straatbeeld van Beiroet. De Amerikaanse Universiteit staat pal tegenover de McDonald’s en Starbucks, magnaten die in anti-Amerikaans Damascus ver te zoeken zijn. De boerka’s maken plaats voor siliconen borsten, neuscorrecties en sensuele kledij.
Beiroet, dat het ‘Parijs’ van het Midden-Oosten wordt genoemd, lijkt een vluchthaven voor de Arabische burger die naar vrijheid en lichamelijke correcties snakt.

Hoewel ook in Beiroet de Islam en het Christendom vreedzaam naast elkaar bestaan, voel ik tijdens mijn verblijf in Beiroet een aanhoudende spanning die de bevolking in zijn greep houdt.
Zo hoor ik dat de politieke spanningen tussen Syrië en Libanon zijn aangescherpt sinds de moord op de Libanese Premier Rafik Hariri in 2005. Het idee dat de Syrische geheime dienst hier een rol in heeft gespeeld, houdt een bitter contact met het buurland in stand. Bij zijn laatste rustplek: de Mohammed Al Amin moskee in Beiroet, zijn de emoties nog duidelijk zichtbaar en lijken de Libanese vlaggen en militairen een duidelijke grens over te dragen. Langs de tanks, gewapende militairen, kogelgaten sierende gebouwen en Hollywood propagerende posters baan ik mij een weg uit het dubieuze Beiroet.

Terwijl ik mij tijdens de terugreis naar Damascus afvraag hoe beide landen zich zodanig hebben ontwikkeld passeer ik alweer een levensgrote neonverlichte al Assad. De man die ooit oogheelkunde studeerde en ervan droomde om een simpeler bestaan in Londen op te bouwen. De man die geen politieke carrière ambieerde maar door het trieste overlijden van zijn broer de verdoemenis van het presidentschap is ingewerkt. De man die ooit de hoop voor vrijheid en ontwikkeling met zich meedroeg en deze over de jaren heen heeft doen vervagen voor de Syrische bevolking. Tijdens het passeren van de neonverlichte al Assad word ik teruggebracht naar de ontmoeting met de alledaagse Iraakse vader van vier dochters.
De vader die zijn kinderen liefde en vrijheid bijbracht en zijn leven in Irak opgaf voor zijn gezin. Voor mij waren het allebei mannen die belangrijke keuzes in het leven hebben moeten maken. Ze deelden de ambitie naar meer, ze maakten opofferingen: hetzij in de naam van de liefde, hetzij voor het vaderland. Ze hebben beiden belangrijke familieleden en het gelukkige, simpele en zware leven gekend. Er is echter een facet wat soortgelijke indrukwekkende mannen van elkaar scheidt. Terwijl de simpele man verlangt naar een rijk en machtig bestaan, kan de machtige man vanuit zijn troon hevig verlangen naar een simpel en eenvoudig bestaan.
   
Anno 2011 is Bashar al Assad de man die vanuit zijn troon een jarenlange Syrische winter heeft genegeerd en de Arabische lente nu onderdrukt met een stalen vuist. Ik kan enkel concluderen dat macht verslavend kan werken op de onvermoede man die ooit niets meer dan een burgerlijk leven verlangde. Een jaar na mijn reis krijgt de Syrische stilleven in mijn huis een andere betekenis. Wat het einde van een Syrische feest leek te zijn vertaalt zich nu in het einde van een lange Syrische winter. Het leven zoals de bevolking het binnenshuis in stille angst en onderdrukking heeft gekend neemt een lentebries van moed, vrijheid en protest met zich mee. Het Syrische stilleven wordt ingeruild voor een luidruchtige en samenhorige noodkreet voor een nieuw bestaan.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Voor dit verhaal is de El Hizjra literatuurprijs 2012 - Eerste prijs Nederlandse Essay uitgereikt.